اسپیرومتری روشی است که به صورت پاراکلینیکال جهت کشف نارسایی های ریوی استفاده می شود. امروزه اسپیرومتری مهمترین، در دسترس ترین و کم هزینه ترین آزمون جهت بررسی عملکرد ریه است.
تعریف واژه ها:
اسپیرومتری:
عمل انجام شده توسط دستگاه اسپیرومتر را اسپیرومتری می نامند.
اسپیرومتر:
اسپیرومتر دستگاهی است که توسط آن حجمها و ظرفیتهای ریوی اندازه گیری می شود.
اسپیروگرام:
به برگه ای که دستگاه شاخص ها را روی آن ثبت می کند، اسپیروگرام می گویند.
اصطلاحات مورد استفاده در اسپیرومتری :
1- ظرفیت کلی ریه TLC (Total Lung Capacity) :
عبارت است از حداکثر مقدار هوایی که ریه ها می توانند در خود جا دهد و مجموع RVو VCمی باشد.
2- ظرفیت حیاتی VC (Vital Capacity) :
حداکثر حجم هوایی است که می توان پس از یک دم عمیق به بیرون فرستاد.
3- ظرفیت دمی IC (Inspiratory Capacity) :
حداکثر حجم هوایی است که می توان در انتهای یک بازدم معمولی وارد ریه ها کرد.
4- ظرفیت باقی مانده عملی FRC (Functional Residual Capacity) :
حجم هوایی است که متعاقب یک بازدم معمولی، در زمانی که ریه ها و قفسه سینه در وضعیت استراحت قرار دارند، در داخل ریه ها باقی می ماند.
5- حجم دمی IRV (Inspiratory Reserve Volume) :
در انتهای یک دم معمولی به حداکثر حجم هوایی که بتوان وارد ریه ها نمود گفته می شود.
6- حجم ذخیره بازدمی ERV ((Expiratory Reserve Volume :
در پایان یک بازدم معمولی، حجمی از هوا است که بتوان از ریه ها خارج کرد.
7- حجم باقی مانده RV (Residual Volume) :
حجم هوایی است که در پایان یک بازدم عمیق در داخل ریه ها باقی می ماند.
8- ظرفیت حیاتی اجباری و پر فشار FVC (Forced Vital Capacity) :
حجم هوایی است که بعد از یک دم عمیق می توان با شدت هر چه بیشتر و با حداکثر توان از ریه ها خارج کرد.
9- حجم زمانهای بازدمی اجباری FEV (Expiratory Volume Forced) :
عبارت است از حداکثر حجم هوایی که ممکن است در یک زمان خاص حین بازدم از ریه ها خارج شود.
10-FEV1 (Expiratory Volume in First Second Forced) :
مقدار گازی است که طی اولین ثانیه بازدم اجباری و پر فشار که از TLCشروع می شود از ریه ها خارج می گردد.
11- ظرفیت کلی ریه TLC (Total Lung Capacity) :
حجم هوایی است که در پایان یک دم عمیق در داخل ریه ها وجود دارد.
12- درصد FVC / FEVı:
عبارت است از کسری از ظرفیت حیاتی که می توان آن را در ثانیه اول در طی بازدم از ریه خارج کرد.
13- MVV (Maximum Ventilatory Volume) :
به حداکثر تنفس ارادی به صورت سریع و عمیق در یک زمان مشخص اطلاق می شود. گاهاً به این وضعیت حداکثر ظرفیت تنفسی (MBC) گفته می شود. زمان انجام این تست بیش از 12 ثانیه و کمتر از 15 ثانیه بوده و به صورت لیتر بر دقیقه گزارش می شود.
باید به این نکته توجه کرد که حجم ها و ظرفیت های ریوی برای همه افراد یکسان نمی باشد و بسته به سن، جنس، نژاد، قد و وزن متفاوت خواهد بود که به آن Predicted(مقادیر پیش بینی شده) اطلاق می شود.
اهداف اسپیرومتری :
1) ارزیابی فعالیت پایه ریه ( افرادی که قرار است در مشاغلی شروع به کار کنند که با مواد آسیب رساننده به ریه سر و کار خواهند داشت، بهتر است قبل از استخدام و شروع به کار مطالعه اسپیرومتری به صورت پایه انجام شود.)
2) به عنوان تست غربال گری و تشخیص زودرس بیماریهای ریه که فاقد علائم بارز می باشند.
3) پیگیری برخی از بیماریها و پاسخ آنها به درمان.
4) در بررسی بیماران مبتلا به سرفه مزمن، تنگی نفس یا رادیوگرافی غیر طبیعی از قفسه سینه.
5) ارزیابی کلی شدت بیماریهای انسدادی و تحدیدی ریه.
6) بررسی پاسخ بیمار به داروهای گشاد کننده برونش.
7) پیش بینی ریسک اعمال جراحی.
8) تعیین ناتوانی تنفسی در بیماریهای شغلی.
آمادگی برای انجام تست اسپیرومتری :
1) از سه ساعت قبل از انجام اسپیرومتری فرد نباید غذای زیادی مصرف کند.
2) افرادی که مورد تست قرار می گیرند باید هوشیار بوده و قادر به همکاری باشند.
3) قد و وزن باید اندازه گیری شود، در رابطه با سن، نژاد و سیگاری بودن سئوال شود و اطلاعات در دستگاه ثبت گردد.
4) فرد باید لباس راحت به تن داشته باشد، چنانچه لباس چسبان باشد منجر به محدودیت در حرکت قفسه سینه می گردد، لازم است لباس چسبان در آورده شود.
5) بزرگسالان در وضعیت نشسته یا ایستاده و در عین حال راحت قرار گیرند.
6) ممکن است پس از انجام تست ادیومتری فرد احساس سبکی در سر و سر گیجه شکایت داشته باشد. در این شرایط لازم است فرد روی صندلی بنشیند و تا بر طرف شدن علائم تحت نظر گرفته شود و سپس اجازه حرکت داده شود.
نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری
|
FVC % /FEV1
|
الف: اگر این نسبت کمتر از 80% باشد انسدادی یا Mixed می باشد به سراغ FVC بند الف می رویم. |
|
ب: اگر این نسبت بالاتر از 80% باشد نرمال بوده و به سراغFVC بند ب می رویم. |
|
|
الف) FVC : |
الف: اگر زیر 80% باشد از نوع Mixed می باشد. |
|
ب: اگر بالای 80% باشد از نوع انسدادی می باشد. |
|
|
ب) FVC |
الف: اگر بالای 80% باشد نرمال است. |
|
ب: اگر زیر 80% باشد از نوع تحدیدی است. |
الگوهای اصلی عملکرد تهویه ای که توسط اسپیرومتری بدست می آیند به شرح زیر می باشند:
الگوی انسدادی (Obstructive Pattern) :
مشخص ترین ویژگی در الگوی انسدادی کاهش در سرعتهای جریان بازدمی است. در بیماریهای انسدادی همان طوری که در جدول شماره 1 و 2 مشاهده می شود FEV1 و نسبت درصدی FVC / FEV1 کاهش می یابد. در این بیماریها همچنین مقدار FEF 25% - 75% کاسته می شود. در بیماریهای انسدادی مقدار TLC طبیعی افزایش یافته است. به علت احتباس هوا در حین بازدم حجم باقی مانده نسبتTLC /VR افزایش می یابد. حداکثر حجم تهویه ریوی (MVV) در بیماری انسدادی کاهش می یابد.
اگر در اسپیروگرام مقدار MVV طبیعی باشد نشان می دهد که حجم جاری کافی و سرعت جریان هوا طبیعی است که در این صورت بیماری انسدادی رد می شود ولی غیر طبیعی بودن MVV در اسپیروگرام همیشه نمایانگر اختلالات فیزیولوژیک نیست زیرا این آزمون بستگی به توان عضلات تنفسی، هماهنگی عملکرد این عضلات و انگیزه فرد دارد.
الگوی محدود کننده (Restrictive Pattern) :
ویژگی بارز الگوی تحدیدی، کاهش در حجم های ریه به خصوص FVC است، ولی به علت کاهش کمپلیانس ریه و افزایش خاصیت ارتجاعی، میزان سرعت جریان، طبیعی و یا حتی ممکن است بیش از مقدار طبیعی باشد. از این رو نسبت درصدFVC / FEV1طبیعی و یا بیشتر از حد طبیعی است. در بیماری تحدیدی مقادیر حجم باقی مانده (RV) وTLC نیز کمتر از مقدار مورد نظر است.
الگوی مختلط (Mixed Pattern) :
در مواردی ممکن است یک بیماری الگوی تحدید و انسدادی تواماً ایجاد نماید. مثلاً در کارگر مبتلا به آزبستور الگوی اسپیروگرام تحدیدی است، حال اگر کارگر مبتلا، سیگاری هم باشد راههای هوایی نیز مبتلا بوده و الگوی حاصله یک نمای مختلط است. در این مورد تمام حجمها کاهش می یابد.
جدول 1- شدت اختلالات تنفسی
|
FEV1 (% of Predicted) |
Severity of Airway Obstruction |
|
بیشتر از 70 |
Mild |
|
70 تا 60 |
Moderate |
|
60 تا 50 |
Moderately Severe |
|
50 تا 34 |
Severe |
|
کمتر از 34 |
Very Severe |
|
FVC (% of Predicted) |
Severity of Chest Restriction |
|
بیشتر از 70 |
Mild |
|
70 تا 60 |
Moderate |
|
60 تا 50 |
Moderately Severe |
|
50 تا 34 |
Severe |
|
کمتر از 34 |
Very Severe |
جدول 2- نحوه تشخیص
|
FVC % /FEV1
|
Percent predicted |
||
|
FVC |
FEV1 |
Type of Response |
|
|
>75 % |
> 80 % |
> 80 % |
Normal |
|
< 75 % |
> 80 % |
< 80 % |
Obstructive |
|
>75 % |
< 80 % |
> 80 % |
Restrictive |
|
< 75 % |
< 80 % |
< 80 % |
Mixed |
تذکر : تمام جداول و اعداد این گزارش بر طبق استاندارد (ATS) American Thoracic Society می باشد.
