MSDS (Material Safety Data Sheet) چیست؟
بر طبق قوانین سازمان ایمنی و بهداشت حرفه ای امریکا [۱] OSHA ، هر تولید کننده بعد از تولید یک محصول یا یک ماده ی شیمیایی خاص، موظف است دیگران را در جریان خطرات و خواص آن ماده ی شیمیایی قرار دهد.
به برگه هایی که اطلاعاتی در مورد خطرات بالقوه و روش ایمن کار با مواد به ما می دهد، اصطلاحا MSDS یا “برگه ی اطلاعات ایمنی مواد” می گویند.
MSDS همچنین حاوی اطلاعات مفیدی در مورد کاربرد صحیح و ایمن ، روش نگهداری و انبارش ، روش صحیح حمل و نقل و واکنش صحیح در شرایط اضطراری در مقابل یک ماده یا یک محصول خاص است.
مسئولیت تهیه یMSDS بر عهد ه ی کیست؟
در حقیقت تهیه ی MSDS یکی از مهمترین وظایف کارشناسان ایمنی و بهداشت می باشد و معمولا از آن به عنوان “نقطه ی آغاز” در یک برنامه ی مدیریت ایمنی و بهداشت یاد می شود.
با همه ی این وجود ، در درجه ی اول ، مدیریت ارشد یک سازمان مسئولفراهم ساختن امکانات و شرایط لازم جهت تهیه و انتشار MSDS و قرار دادن آن را در اختیار عموم استفاده کنندگان می باشد.
تهیه و تایید فنی آن بر عهده ی کارشناسان ایمنی و بهداشت می باشد.
تفاوت MSDS با برچسب های ایمنی محصول چیست؟
MSDSتا حدود زیادی با برچسب ایمنی روی محصول متفاوت است. یک برچسب ایمنی ممکن است مواردی کلی را در مورد خطرات بالقوه ی یک محصول یا ماده ی شیمیایی خاص بیان کند در حالی که MSDS اطلاعات جامع تر و کامل تری را عنوان می کند.
در حقیقت MSDS می تواند به عنوان یک رفرنس برای تهیه ی برچسب ایمنی مواد نیز به کار رود.
به طور کلی می توانیم بگوییم که MSDS بدین منظور تهیه می شود که خطرات یک محصول را بیان کند و به ما بگوید که روش ایمن کار با آن محصول چگونه است.
چه اطلاعاتی باید در MSDS موجود باشد؟
قوانین ایمنی و بهداشت در هر کشور و صنعتی متفاوت می باشد و بر حسب آن کشور یا صنعت ممکن است MSDS های متفاوتی مشاهده کنیم.
به عنوان مثال در کشور کانادا یک MSDS حداقل باید ۹ مورد زیر را داشته باشد(بیشتر باشد مانعی ندارد ولی ذکر کردن ۹ مورد زیر الزامی است):
۱- اطلاعات کلی محصول: نام محصول، نام تولید کننده ی آن، آدرس و شماره تلفن ضروری و اورژانسی.
۲- اجزای خطرناک محصول.
۳- خاصیت فیزیکی
۴- اطلاعات مربوط به خطرات آتش سوزی یا انفجار محصول
۵- اطلاعات واکنش پذیری: اطلاعات مربوط به ناپایداری شیمیایی محصول در شرایط مختلف و مواد شیمیایی که ممکن است با این محصول یا ماده واکنش خطرناک دهند.
۶- اطلاعات سم شناسی : اثرات بهداشتی ماده یا محصول.
۷- روش های پیشگیرانه [۳]
۸- روش های کمک اولیه
۹- اطلاعات تهیه ی سند [۴] : چه کسانی MSDS را تهیه کردند، در چه تاریخی و …. .
آیا MSDS باید حتماً ۱۶ قسمتی باشد؟
در اکثر کشورهای دنیا از MSDS های ۱۶ قسمتی استفاده می شود. اینMSDS ها ۱۶ دسته بندی مجزا دارند.
بسته به نیاز و بسته به تشخیص کارشناسان ایمنی و بهداشت حرفه ای، ممکن است تعدادی از اجزای آن را کم یا زیاد کنند.
کم یا زیاد کردن اجزای یک MSDS تا حدود زیادی بستگی به گروه هدفی دارد که قرار است از آن MSDS استفاده نمایند.
فرم ساده ی MSDS ۴ یا ۵ قسمتی می تواند بهترین گزینه برای گروه هدفی باشد که در تماس مستقیم با آن ماده یا محصولند. به عنوان مثال گروه هدف کارگران و کارمندان یک شرکت.
ولی فرم های با اجزای کامل ۱۶ قسمتی یا بیشتر معمولا در زونکن و در دسترس متخصصان ایمنی و بهداشت حرفه ای ، پزشکان و پرستاران حرفه ای قرار دارد.
اگر گروه هدف یک MSDS اشخاص غیر متخصص در زمینه ی ایمنی و بهداشت باشد، سعی کنید موارد زیر را حتما در این MSDS ها قرار دهید:
- نام ماده ی شیمیایی
- خطرات عمومی آن
- کمک اولیه ی مورد نیاز در شرایط اضطراری
- روش انبارش و حمل و نقل
در مورد این گروه، اصل طلایی و مهم زیر را فراموش نکنید:
- از واژه های تخصصی استفاده نکنید. مثلا به جای ۲۰۰ سی سی آب ، بهتر است بنویسیم: “یک لیوان آب”.
تحقیقات روانشناسی نشان داده است که هرچه یک مطلب خلاصه تر، جذاب تر و ساده تر باشد میزان توجه به آن بیشتر است.
در مورد این گروه یک اصل طلایی دیگر را نیز به یاد داشته باشید:
- “MSDS تا جایی که ممکن است باید ساده و مختصر باشد.”
در صورتی که گروه هدف کارشناسان ایمنی و بهداشت باشد، هرچه MSDSجامع تر و در عین حال منظم و اصطلاحا جمع و جورترباشد، می تواند مفید تر باشد.
به هر حال در تهیه ی هر نوع MSDS ی موارد زیر را حتماً در نظر داشته باشید:
- قالب تهیه ی آن “آسان خوان” باشد[۵]. (اصطلاحا جمع و جور و شسته و رفته باشد!)
- جملات واضح داشته باشد. از جملات کنگ و چند پهلو در تهیه ی آن بپرهیزید.
- شیوه ی نوشتن آن “دسته بندی شده” باشد.
- تا جایی که ممکن است فهم آن آسان و از جملات مختصر استفاده شود.
- به یاد داشته باشید که مهم تر از تهیه ی یک MSDS، راحتی دسترسی و قابل فهم بودن آن است.MSDS در همه ی زمان ها و همه ی مکان هایی که ممکن است به آن نیاز باشد باید در دسترس باشد.
آیا نیاز است تمام اطلاعات موجود در یک MSDS را بدانیم؟
اصولا لازم نیست.چیزی که بسیار مهم است زمان درست استفاده از یکMSDS است.
قبل از استفاده از یک محصول یا ماده ی شیمیایی خاص، زمان درست استفاده از یک MSDS است. این فرهنگ باید برای کارمندان یک سازمان جا بیفتد که قبل از استفاده از هر ماده ی شیمیایی و یا محصول خاصی ، خطرات آن را بشناسند و بدانند در شرایط مختلف چگونه در مقابل آن واکنش دهند.
آیا استفاده از یک MSDS قدیمی مجاز است؟
در کشوری مثل کشور کانادا، قوانین ایمنی و بهداشت این کشور MSDS های با قدمت بیش از ۳ سال را قبول ندارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به قانون WHMIS کشور کانادا [۶]مراجعه نمایید.
یک MSDS باید هر چند سال یک بار به روز شود؟
در کشوری مثل کشور کانادا، قوانین ایمنی و بهداشت این کشور عنوان می کنند که اگر در طی سه سال اخیر اطلاعات مهم و قطعی[۷]درباره ی یک ماده ی شیمیایی و یا محصولی خاص کشف شود، سازندگان آن محصول باید اطلاعات MSDS خود را به روز یا آپدیت کنند.
آیا کارفرما مسئولیتی در قبال تهیه ی MSDS دارد؟
قوانین ایمنی و بهداشت در کشور کانادا کلیه کارفرمایان را ملزم می کند که برای محیط های کاری خود ، MSDS های به روز (با قدمت کمتر از سه سال) در اختیار کارمندان خود قرار دهند.
در این کشور این الزام قانونی وجود دارد که تمام کارگرانی که به نحوی با مواد شیمایی در تماس هستند، کارفرما باید برای آن مواد MSDS های به روز و قابل دسترس تهیه نماید.